ویتامین ها

ارائه تعریفی جامع برای کلمة ویتامین، عملاً غیر ممکن است. این کلمه در سال 1910م به وسیلة فونک اختراع شد. در این سال او توانست از پوستة برنج عنصر کریستالی را به دست بیاورد که از بیماری بری‌بری پیشگیری نموده و آن را درمان می‌کند (ناراحتی که زمانی اطلاعی از آن در دست نبود و بر اثر فقر ویتامین B ایجاد می‌شود).
ویت به این عنصر نام «آمین حیاتی» را داد که طبیعتاً اصطلاح ویتامین از کلمة آمین حیاتی گرفته شده و پس از آن این نام به مجموعة عناصر مورد نیاز فعالیت‌های حیاتی که بدن نمی‌تواند آنها را بسازد و بنابراین باید آنها را از طریق تغذیه بدست بیاورد اطلاق شد.
بنابراین، ویتامین عبارت است از عنصر ضروری برای فعالیت مناسب بدن و عامل حیاتی است که اغلب در مقادیر بسیار کم در مواد گیاهی و حیوانی وجود دارد. هر یک از ویتامین‌ها به نوعی به شکل کاتالیزورهای لازم برای ایجاد پدیده‌های مورد نیاز بدن و پدیده‌های تولید نسل نظیر تکثیر، رشد، گسترش، خفظ فعالیت حیاتی و غیره به کار می‌رود.
فقدان ویتامین‌ها نمونة کمبود ویتامین اسکوربوت است که از زمان‌های بسیار درو شناخته شده است.
روش‌ها درمانی که در دوران قدیم علیه این بیماری بکار می‌بردند، بسیار متغیر بوده (بدون اینکه هرگز کسی بتواند توجیه علمی برای این روش‌ها پیدا کند). «پلین» از علف بریتانیکا صحبت می‌کند (که بی شک نوعی ترشک بوده است)، داروئی که همراه با ژنتیان در یک رسالة پزشکی ایسلندی در قرن پانزدهم هم تجویز شده است. «ژاک کارتیه» گزارش داده که برخی از افراد مبتلا به اسکوربوت با مصرف دم کردة سوزن‌های کاج براساس دستور فارماکوپة هندی درمان شده‌اند و سرانجام، گروهی دیگر از خواص درمانی سنبل ختایی و... نام برده‌اند.
ولی همه باید تا قرن شانزدهم انتظار می‌کشیدند تا به تدریج به خواص میوه‌های خانوادة لیمو برای درمان این بیماری مشکوک شوند. اما این بیماری همچنان ملوانان کشتی‌های بادبانی را که ماه‌ها در دریا سفر می‌کردند و در طول سفر غذای آنها تنها از مواد کنسرو شده، آردی و نمک سود تشکیل می‌شد و از هر نوع میوه، سبزی‌های تاز و گوشت تازه محروم بودند، می‌کشت.
بایستی از تجربیات معاصر دکتر «آلن بومبار» که چند سالی است انجام شده، استفاده کنیم تا دریابیم که ادامة حیات افرادی که در دریا گم شده‌اند با استفاه از خود دریا که منبع ویتامین است (پلانکتونها) نیز امکان‌پذیر بوده است.
من واقعاً تعجب می‌کنم که چرا اندیشة صید ماهی تازه به مغز ملاحان قدیمی کشتی‌های بادبانی خطور نمی‌‌کرده است؟ خصوصاً که همة ما روغن جگر ماهی مورو را می‌شناسیم و از غنای آن از ویتامین‌های A و D آگاهیم. اما ماهی تازه دارای ویتامین‌های متعدد دیگری نیز هست. ضمناً باید این نکته را متذکر شوم که گوشت ماهی به صورت خام دارای آنزیمی به نام تیامیناز است که ویتامین B1 را از بین می‌برد (و البته این آنزیم بر اثر پختن می‌رود).
فقر ویتامین C تنها دلیل ایجاد اسکوربوت است که اگر ادامه پیدا کند، باعث پیدایش بیماری‌های شدید و سپس مرگ خواهد شد. در حالی که استفاده از تغذیه‌ای عادی همراه با گوشت و خصوصاً سبزی‌ها و میوه‌های تازه، افراد مبتلا به این ناراحتی را که بیماری بیش از حد در آنها پیشرفت نکرده باشد به سرعت بهبود می‌بخشد.
ابتلا به این بیماری منحصراً بر اثر فقر ویتامین C است (درست مثل بری بری که صرفاً به خاطر فقر ویتامین B راشیتیسم که به دلیل کمبود ویتامین D به وجود می‌آید).
پس از مدتی محققین متوجه شدند که با قرار دادن حیوانات تحت رژیم‌های غذایی خاصی که از نظر برخی ویتامین‌های مشخص دچار کمبود است، بیماری ایجاد میشود که بعدها آن را فقر ویتامین نامیدند.
فقر ویتامینی یک بیماری کاملاً مشخص بوده و ناراحتی‌ها و علائم خاص خود را دارد و تنها بر اثر فقدان یا کمبود یک ویتامین کاملاً مشخص ایجاد شده و ادامه می‌یابد (که البته تنها به وسیلة مصرف مجدد همان ویتامین درمان می‌شود).
بدین ترتیب، گروهی از ویتامین‌ها کشف شدند و نام‌های A، B، C، D، E و غیره را به خود اختصاص دادند. اما در هر یک از این گروه‌ها نیز ویتامین‌های مخلفی یافت شد که آنها را با ارقامی همراه با حرف مربوط به آن ویتامین مشخص کردند. به عنوان مثال، می‌توان از ویتامین B نام برد که خود به حدود پانزده ویتامین دیگر نظیر B1، B2، B3، B4، و.... تقسیم شده و هریک از آنها خاصیت و نقش ویژة خود را دارند.
البته اگر سعی کنیم ویتامین‌‌ها را به نوعی تعریف کنیم، شاید بتوان گفت که این عناصر یا بهتر از آن، عناصر حیاتی، برای ادامة حیات لازم بوده (تکثیر، رشد، حفظ و نگهداری، فعالیت، جذب و تحلیل و....) و به بدن امکان می‌دهند تا مواد غذایی را که دریافت می‌کند (عناصری را که از این ویتامین‌ها برخوردار هستند) به مقادیر بسیار کوچکی تبدیل کند که با نیازهای ارگانیکی او سازگاری داشته باشد. فقدان این عناصر حتی به صورت جزئی باعث ایجاد بیماری‌هایی می‌شود که ناراحتی‌ها و آسیب‌های خاص خود را در پی داشته و تنها با استفاده از ویتامین یا ویتامین‌هایی که کمبود آن ایجاد شده قابل درمان است.
دکتر «پومیه» در این مورد می‌گوید: «تعریفی جامع برای ویتامین‌ها وجود ندارد و تنها توضیحی که می‌توان برای آنها داد این است: دیگر عناصر در صورتی که بیش از حد مصرف شوند انسان را دچار ناراحتی می‌سازند، در حالی که اگر ویتامین‌ها مصرف نشوند، انسان بیمار خواهد شد.»
تذکر: قبل از شروع مطالعه و بررسی منابع و ریشه‌های ویتامین‌ها، بهتر است یادآوری کنم که مخمر آب جو عملاً دارای تمام ویتامین‌ها است (درست مثل جلبک‌های دریایی که تقریباً تمام ریز عنصرها را در خود دارند)

تصور می‌شود که ویتامین‌ها ابتدا توسط برخی از باکتری‌های خاک تهیه می‌شوند. گیاهان این ویتامین‌ها را از خاک جذب می‌کنند، سپس حیوانات گیاهخوار (منجمله انسان) با مصرف این گیاهان، میوه‌ها و سبزی‌ها ویتامین‌ها را جذب کرده و سرانجام، حیوانات گوشتخوار (که انسان در این گروه نیز جای دارد)، با خوردن حیوانات گیاهخوار این ویتامین‌ها را دریافت می‌کنند.
پس از جذب، ویتامین‌ها به وسیلة اعضاء مختلف کاملاً مشخصی نظیر غدد، کبد، قلب، کلیه‌ها، استخوانها، عضلات و غیر ه مورد استفاده قرار می‌گیرند (و یا ذخیره می‌شوند).
از نظر شیمیایی، ویتامین‌ها می‌توانند به گروه‌های کاملاً متفاوتی متعلق باشند. در حال حاضر، تولید ویتامین‌های اساسی در آزمایشگاه‌ها امکان‌پذیر بوده و این امر باعث تسهیل در تجربیات درمانی شده است. ویتامین‌ها از جنبه‌های متعدد شبیه به هورمون‌هایی هستند که توسط غدد درون‌ریز ترشح می‌شوند. مثلاً ویتامین‌ها نیز مانند آنها در مقادیر بسیار کم عمل نموده و اثرات آنها می‌تواند نزدیک به هم و یا مشابه باشد (به عنوان مثال، ویتامین B و انسولین، ویتامین D و پاراتیروئید). در سال 1967، تحقیقات «لوکا» نشان داد که برخی از متابولیسم‌های فعال این امکان را به وجود می‌آورند که ویتامین D جذب شده و مانند یک هورمون حقیقی متابولیسم کلسیم را کنترل کند.
برعکس، گروهی از ویتامین‌ها با اثرات ترشحی غدد درون‌ریز مخالفت می‌کنند، و بالاخره آنزیم‌ها و مواد غذایی نیز وجود دارند که ضد ویتامین هستند. از جملة این مواد می‌توان از تیامیناز که در ماهی خام وجود دارد (و با پختن از بین می‌رود) و ضد ویتامین B1 است، سفیدة تخم مرغ، الکل، ذرت طبیعی و غیره نام برد.
برخی از داروها نیز می‌توانند دارای خاصیت ضد ویتامینی باشند. به عنوان مثال اسید سالیسیلیک و مشتقات آن (سالیسیلات‌ها، آسپرین) ضد ویتامین B5 است. به همین دلیل گروهی از داروها نظیر پیرامیدن، آنتی بیوتیک‌ها و سولفامیدها، A.C.T.H، روغن کرچک و غیره و خصوصاً کورتیزون برای رفع هیپر ویتامینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (بدون آن که تأثیر مشتقات دیسکومارینی را به عنوان ضد ویتامین K که برای کاهش مقدار پروترومبین، سیال نمودن، رقیق کردن و کاهش دادن انعقاد خود خصوصاً در بیماری فلبیت به کار می‌رود فراموش کنیم). لازم به تذکر است که در طب هومئوپاتی داروی ضد ویتامینی وجود ندارد.
برخی نویسندگان ادعا کرده‌اند که بعضی از موارد فقر ویتامینی را می‌توان به وسیلة هورمون‌ها درمان کرد.
به هر حال در تمام موارد تأثیر ویتامین‌ها کاملاً مشخص است. به عبارت دیگر، یک ویتامین مشخص و نه ویتامین دیگری می‌تواند یک بیماری را درمان کند. به عنوان مثال ویتامین C برای درمان اسکوربوت، ویتامین B برای معالجه بری بری، ویتامین D برای مبارزه با راشیتیسم و سرانجام، ویتامین B3 برای درمان پلاگر به کار میرود.
همچنین باید بدانید که برخی از غدد درون ریز از ویتامینها غنی هستند (نظیر هورمونهایی که توسط قسمت قشری غده فوق کلیوی ترشح میشوند و از نظر ویتامینهای A و C غنی هستند کبد که تقریبا تمام ویتامینها را در خود دارد و گلبولهای سفید که دارای ویتامین C زیادی هستند) ولی مقدار این ذخایر در صورت بروز تهاجم ویروسی، میکروبی و یا پیدایش فشار عصبی، به نحو محسوسی کاهش میابد که همین پدیده تاثیر سودمند ویتامین درمانی را در چنین شرایطی توجیه میکند.
به طور کلی شرایط تغذیه‌ای نامناسب باعث ایجاد فقر ویتامین میشود. این بیماری معمولا بر اثر سوء تغذیه ایجاد شده و به همین دلیل، بیشتر در کشورهای فقیر (به دلیل ظهور جنگها، جیره بندی و....) به چشم می‌خورد. شاید در مورد اردوگاههای نازی که در آنها اسیران جنگ گروه گروه کشته می‌شدند و در آنها اپیدمیهای وحشتناکی بر اثر فقر غذایی ایجاد می‌شد چیزهایی شنیده باشید. بدنی که به شکل نامناسبی تغذیه شده باشد نمی‌تواند به خوبی در برابر عفونتها و بیماریها از خود دفاع کند.
اما در شرایط عادی فقر ویتامینی در میان انسانها کمیاب بوده و تنها به صورت مصنوعی در حیوانات آزمایشگاهی ایجاد می‌شود. کمبودی که در انسا به چشم می‌خورد غالبا جزئی بوده و با یک یا چند ویتامین در رابطه است.
معمولاً ویتامینها در مقادیر کافی از طریثق تغذیه تامین می‌شوند ولی آسیبهای گوارشی و استفاده نامناسب از غذاها باعث میشود تا جذب آنها به صورت ناقص انجام گیرد. این وضعیت در میان مهاجرین یا کسانی که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند بیشتر مشاهده می‌شود فقر ویتامینی به صورت اصلی آن دیگر وجود ندارد ولی به شکل ثانوی بر اثر بیماری یا نوعی مسمومیت (نظیر الکل) به وجود می‌آید.
بنابراین، ضرورت خصور ویتامینها در مواد غذایی، استفاده از رژیم‌های کاملا مصنوعی را نفی میکند این ضرورت تفاوت بین در رژیم را که یکی به شکل طبیعی و دیگری مصنوعی شیمیایی و فاقد ویتامین است نشان میدهد.
همچنین تجربیات امروزی ثابت کرده است که رژیمهای غذایی که منحصرا به وسیله عناصر استریلیزه شده (که اکثر ویتامینهای آن بر اثر حرارت از بین رفته‌اند) تهیه میشود، مردود است. به همین دلیل است که در حال حاضر شیر مصرفی را به جای جوشاندن پاستوریزه میکنند زیرا جوشاندن ویتامینهای شیر تازه را نابود میکند (غیر از ویتامین E که در برابر حرارت ثابت بوده ولی توسط نور از بین می‌رود).
و در اینجا ضرورت دادن آب میوه تازه (پرتقال یا انگور) یا شیر پاستوریزه نجوشیده به کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند مشخص می‌شود.
قبل از ادامه بحث بایستی بدانید که متقابلا ناراحتیهای هیپرویتامینی نیز وجود دارد البته این بیماریها کمیاب است و بیشتر در آزمایشگاهها یا معالجاتی که به خوبی انجام نشده یا در آنها مقادیر بسیار زیادی ویتامین تجویز شده (در اکثر موارد بر اثر تزریق بیش از حد ویتامینهای A، B و D) به چشم می‌خورد. در قسمتهای بعد ضمن مطالعه هر یک از ویتامینها در این مورد نیز صحبت خواهم کرد.
چون انسان به دلیل وضعیت دندانهایش از تغذیه‌ای متنوع (حیوانی و گیاهی) برخوردار است، ویتامینهای حیوانی بیشتر در زمستان مورد توجه او قرار می‌گیرد زیرا در این فصل تنوع سبزیها و میوه‌ها کاهش پیدا می‌کند. البته در حال حاضر سرعت حمل و نقل این امکان را به وجود آورده تا در تمام سال، میوه‌های تازه (مثلا سیب) در اختیار مردم قرار گیرد.
روش درمان به وسیله ویتامینها، به عنوان شاخه‌ای از طب هومئوپاتی محسوب می‌شود زیرا با وجود اینکه این مواد در مقادیر بسیار کم مورد استفاده قرا می‌گیرند، عملا استفاده از آنها اجباری است. مقدار مصرف آنها می‌تواند تا یک میلیونیم و حتی یک ده میلیونیم روزانه باشد.
به همین دلیل متخصصین هومئوپاتی پیش از هر مورد دیگری به رژیمهای ویتامینی توجه دارند. در واقع آنها این رژیم را تنها به عنوان یک کمک برای روشهای درمانی خود به کار نمی‌برند بلکه همچنین از آن به عنوان یک روش پیشگیری از بیماریهایی که به نظر می‌رسد بیمار آمادگی ابتلاء به آنها را داشته باشد، استفاده می‌کنند.
به ندرت اتفاق می‌افتد که تجویزهای اینگونه پزشکان با توصیه‌هایی برای مصرف آب میوه تازه (برای نوزادان)، میوه‌های رسیده و شیرین (برای کودکان) و مصرف مواد خام نظیر سبزیها، سالاد، میوه‌های خام و غیره (برای بزرگسالان) همراه نباشد.
البته از مدتهای طولانی قبل از کشف تدریجی ویتامینهای مختلاف (هنوز هم ویتامینهای جدیدی در حال کشف است) متخصصین هومئوپاتی برا اثر تجربه ویتامینهایی را در داروهای خود به صورت رایج تجویز می‌کردند. از میان این موراد، می‌توان از ویتامین B به عنوان محرک سیستم اعصاب به شکل جو صحرایی، ویتامینهای D و E برای درمان قطع عادت ماهانه به صورت غلات تازه و گیاهان مقوی (اشتهاآور، بادشکن و تامین کننده مواد معدنی) و ویتامین C به صورت انگور فرنگی سیاه برای درمان آلرژیهای مختلف (روماتیسم، ورم حفره بینی، برونشیت، جوش و....) نام برد. البته نباید تردیدی در مورد اثر این داروها بر هورمونهای ترشحی قسمت قشری غده فوق کلیوی و ترشح هورمونهای ضد تورمی که مقاومت بدن را در برابر بیماریها افزایش می‌دهد (و بنابراین در برابر عفونتهای زمستانی مانند گریپ) و بر کاهش سرعت بیش از حد رسوب مؤثر است، داشته باشیم.
مثالهای فراوانی را می‌توان در رابطه با روشهای درمانی طب قدیمی مطرح کرد که امروزه مؤثر بودن آنها از طریق کشفیات، تجربیات و آزمایشهای علمی جدید به اثبات رسیده است.
بدین ترتیب، در دوران قدیم بیماران مبتلا به شب کوری را با تجویز مصرف جگر (بدون اینکه کمتری تصوری از وجود عناصر ویتامینی داشته باشند) با موفقیت درمان می‌کردند. این بیماری با مصرف رتینول که در ویتامین A وجود دارد، و این ویتامین به وفور در جگر گوسفند، گوساله و همچنین در روغن جگر برخی ماهیها (نظیر ماهی مورو و فلتان) موجود است درمان می‌شود.
همانطور که دکتر پومیه می‌گوید: «علم جدید، طب هوشیار قدیمیها را مورد تأیید قرار می‌دهد.»

مطالب ویتامینA
 

این ویتامین خاص رشد و بینایی است. مقاومت بدن در برابر عفونتها را افزایش داده و در بهبود زخمها و آسیب‌های عضلانی نقش عمده‌ای را ایفا می‌کند.
ویتامین A در اثر حرارت از بین نمی‌رود.
منابع طبیعی ویتامین A:
اسفناج- انبه- انجیر- بادام- بادام زمینی- پرتقال- پنیر سفید- پیاز- تخم مرغ- توت فرنگی- سویا- سیب- سیب زمینی- جگر- جگر ماهی- خامه تازه- خرما- دانة آفتابگردان- روغن- زردآلو- زیتون- شیر نجوشیده- طالبی- عدس پخته- فلفل دلمه‌ای تازه- قارچ- قلب گاو- قلوه- کاهو- کدو- کرفس- کلم- گردو- گریپ فروت- گل کلم- گندم جوانه زده- گوجه فرنگی- گوشت گاو- گوشت تمام ماهی‌ها- گوشت گوسفند- لوبیا- لیمو- ماهی تن- مغز- موز- نارنگی- نان جو- نان سبوس دار- هلو- هندوانه- هویج.
توضیحات کامل:
ویتامین A رشد را تضمین می‌کند و به همین دلیل مصرف آن در دوران نوجوانی ضروری است. این ویتامین همراه با ویتامین D در ایجاد و استحکام ساخت استخوانی بدن نقش داشته و غالباً در مواد غذایی همراه با مقدار کمی ویتامین D حضور دارد.
از خصوصیات قابل توجه دیگر این ویتامین بالا بردن مقاومت بدن در برابر عفونتها است که خود مکملی برای ویتامین C محسوب می‌شود.
اما این ویتامین برای چشم یک عنصر حیاتی محسوب می‌شود و نه تنها باعث بهبود بینایی و جلوگیری از ضایعات ناشی از عفونتهای چشمی می‌شود بلکه در درمان شب کوری، زخمهای قرنیه و لکه‌های رسوبی چشم تنها داروی مؤثر است. از همین رو ویتامین A را ویتامین چشم نامیده‌اند.
پس به طور مطلق می‌توان اثرات ویتامین A را در چهار قسمت طبقه‌بندی کرد.
1- رشد و نمو خصوصاً شکل‌گیری اسکلت
2- ترمیم زخمها
3- کارآیی سیستم بینایی
4- کارآیی غدد درونی بدن و تولید هورمون

1- وجود یک استخوان‌بندی محکم، قوی و درشت همواره یک مزیت محسوب شده است. ویتامین A به عنوان یک مکمل ضروری برای ویتامین D در ایجاد یک استخوان‌بندی مناسب و قوی به خصوص در دوران رشد یعنی 3 ماهگی تا 21 سالگی همواده مورد نیاز بوده و کمبود آن می‌تواند منجر به اختلالاتی هر چند جزئی در این سیستم گردد.
2- ویتامین A نقش بسیار مهمی در ساختار بافتهای عضلانی بر عهده داشته و همراه با ویتامین‌های B2، B5، C و D در بازسازی آنها شرکت می‌کند. به همین دلیل گروهی از متخصصین جراحی این ویتامین را در ارتباط با زخمها و آسیب دیدگی‌ها تجویز می‌کنند که مزیت این کار علاوه بر کمک به بهبود سریع‌تر آسیب‌ها، خاصیت ضد عفونی کنندگی آن به همراه ویتامین C است.
3- ویتامین A به وسیلة رتینول نقش بسیار مهمی در کارآیی سیستم بینایی بر عهده دارد. زیرا شفافیت و در نتیجه سلامتی تمام قسمتهای جلویی چشم و تطابق آن با نور را تضمین می‌کند.
این ویتامین نقش عمده‌ای در پیشگیری و درمان زخمهای قرنیه، لکه‌های رسوبی چشم و شب کوری داشته و کمبود آن باعث اختلال و از کار افتادگی سیستم بینایی می‌شود.
4- ویتامین A همراه و در کنار ویتامین E نقش عمده‌ای در فعالیت‌های دستگاه تناسلی و تولید هورمون‌های جنسی دارند. همچنین این ویتامین در کنار سایر ویتامین‌های نقش خاصی در کارآیی غدد درون‌ریز ایفا می‌کند. به همین علت است که این ویتامین را به مقدار زیاد می‌توان در جگر و کلیه احشام و طیور به دست آورد.

موارد مصرف ویتامین A

بار دیگر تأکید می‌کنیم اصولاً با توجه به سیستم و فرهنگ تغذیه در ایران ما اصولاً به ندرت و در موارد معدودی شاهد کمبود ویتامین A هستیم و با تغذیه‌ای در حد معمولی تمام نیازهای بدن انسان به این ویتامین برطرف می‌شود و مصرف بیش از حد آن هم عوارضی دارد که در بخش اثرات ناشی از مصرف بیش از حد ویتامین A آمده است.
مصرف مداوم سبزیجات تازه نه تنها بهترین منبع برای ویتامین A محسوب می‌شود بلکه باعث بهبود عملکرد سیستم گوارش بوده و مصرف آنها حداقل دو بار در هفته توصیه می‌شود.
اما موارد مصرف ویتامین A در دو بخش بررسی می‌شود:
الف- در افراد زیر 22 سال
در این سنین با توجه به رشد بدن، سن پایین و عدم توانایی بدن در پاسخ‌گویی به شک‌های غذایی، کمبود این ویتامین باعث عوارض شدیدی همچون شب کوری، خشکی پوست، تأخیر در رشد، راشیتیسم، تأخیر در رشد دندان نوزادان، بیماری غدد، پوسیدگی دندان و بروز دیر هنگام علائم بلوغ به علت تولید کم هورمون‌ها می‌شود که در همة این عوارض با مصرف منابع طبیعی ویتامین A و در مواردی نیز همچون کمبود مفرط ویتامین A از منابع دارویی ویتامین A استفاده می‌شود.
در مورد خشکی پوست و ترک خوردگی آن پماد ویتامین A+D و نیز پماد ویتامین A که در داروخانه‌های با قیمت مناسب یافت می‌شود توصیه می‌شود.
ب- در افراد بالای 23 سال
در بزرگسالان اصولا ما نیاز به این ویتامین را به صورت دارو و یا مکمل جز در موارد کمبود مفرط احساس نمی‌کنیم و در بیشتر موارد تغییر رژیم غذایی و حتی اضافه کردن مثلا یک هویج به تغذیه روزانه می‌تواند نیاز بدن به این ویتامین را برطرف کند. البته در مناطق خشک و نیز افرادی که پوست آنها در معرض آفتاب شدید، مواد شیمیایی، تحریکات منجر به قرمز شدن و خشکی قرار دارند به شدت استفاده موضعی و استعمال خارجی این ویتامین برای پوست توصیه می‌شود.
همچنین برای زنانی که نسبت به شفافیت و سلامتی پوست خود اهمیت قائل‌اند استفاده از این ویتامین به صورت کرم در طول شب و به شدت توصیه می‌شود.
در مواردی نیز کمبود مقطعی این ویتامین می‌تواند منجر به اختلال در بینایی به صورت تار بینی، شب کوری، خشکی و زخم شدن قرنیه، ورم لثه‌ها، فشار خون، بی‌خوابی، سنگهای کلیوی، ورم اعصاب چشم، ورم گوش و لکه‌های رسوبی تیره بر روی چشم گردد که با مصرف ویتامین A به سرعت رفع می‌شوند.
اما یکی از مهمترین کاربردهای ویتامین A ترمیم زخم‌ها است که از پماد آن به صورت موضعی برای جلوگیری از عفونت و نیز بهبود سریعتر زخم‌ها استفاده می‌کنند.

عوارض کمبود و عوارض مصرف بیش از حد ویتامین A

عوارض کمبود ویتامین A:
کمبود ویتامین A در بدن ابتدا به دو صورت نمود پیدا می‌کند. اختلال در سیستم بینایی و خشکی پوست.
کمبود ویتامین A باعث کاهش حساسیت شبکیه می‌شود. علت این امر تأخیر در بازسازی ماده رنگی در دستگاه بینایی است پس از این مرحله پوست خشک شده و سپس ترک می‌خورد. اگر در این مرحله نیز کمبود ویتامین A برطرف نشود منجر به میگرن، ناراحتی‌های سیستم گوارش، ضعف مفرط و در نهایت در صورت رژیم غذایی کاملا فاقد ویتامین A پس از دو ماه منجر به مرگ می‌گردد.
بار دیگر تأکید می‌کنیم با فرهنگی تغذیه‌ای موجود درایران عملا امکان بروز کمبود ویتامین A در فرد وجود ندارد و در صورت بروز هم با مصرف روغن جگر ماهی، شیر چرب، کره، سبزیهای دارای کاروتن یعنی هویج، جعفری، گل کلم، اسفناج، فلفل، کاهو، نخود فرنگی، گوجه فرنگی، کدو و سایر منابع طبیعی به سرعت رفع می‌شود. البته در موارد حاد کمبود این ویتامین تزریق عضلانی ویتامین خالص صورت می‌گیرد که بسیار نادر است.

عوارض ناشی از مصرف بیش از حد ویتامین A:
ابتدا باید بگوییم که امکان به وجود آمدن حالت هیپرویتامینی ناشی از ویتامین A با تغذیة طبیعی و منطقی تقریباً به هیچ وجه وجود ندارد.
اما مواردی نیز وجود دارد که به علت رژیم غذایی خاص مملو از ویتامین A که به اشتباه و اصولا توسط افراد ناآگاه توصیه شده است این حالت به وجود می‌آید که آن را در دو قسمت بررسی کرده‌ایم.
در افراد زیر 15 سال:
هیپرویتامینی در مرحله اول در این سنین با بی‌اشتهایی آغاز می‌شود و به دنبال آن حالت تهوع، استفراغ و حتی بحرانهای تشنجی همراه با ضربان تند در کودک مشاهده می‌شود. دراکثر موارد هیپرویتامینی A در کودکان مشکل استفادة مداوم کودک از پورة هویج به صورت جایگزین شیر مادر بوده که در موارد حاد حتی منجر به خشکی شدید پوست، ریزش مو، بزرگی کبد و ضعف مفرط نزدیک به غش می‌شود. همچنین داشتن یک رژیم غذایی با ویتامین A بالا می‌تواند استخوانی شدن قشر خارجی استخوانهای بلند و جوش خوردن پیشرس قسمت غضروفی استخوانها و در نهایت به هم خوردن نظام استخوان بندی کودک گردد.
در بزرگسالان:
مشاهدة هیپرویتامینی در بزرگسالان کاملا استثنائی است و تنها درمواردی از آن در قطب که استفاده از جگر خرس و فک به وفور صورت می‌گیرد مشاهده شده است. البته تزریق عضلانی این ویتامین با استفاده مداوم از قرص‌های ویتامین A می‌تواند این حالت را به وجود آورد. عوارض این هیپرویتامینی در بزرگسالان به صورت خستگی و تنبلی، دردهای پشت سر، سرگیجه، تهوع و استفراغ، پوسته پوسته شدن، ریزش مو، دردهای استخوان، بزرگ شدن کبد، اختلال شدید در بینایی ظهور پیدا می‌کند.

ویتامین A و بدنسازی

مهمترین عامل برای داشتن اندامی موزون و هماهنگ داشتن یک استخوان‌بندی محکم، قوی و درشت است. این امر هر چند امری به ظاهر ارثی است اما تغذیه و مراقبت‌های دوران رشد نقش عمده و مؤثری در صحت این سیستم ایفا می‌کند.
ویتامین A همراه با ویتامین D در استخوان سازی و استحکام این سیستم همکاری داشته و کمبود آن در دوران رشد می‌تواند به معنای یک فاجعه باشد. البته در رشد و فعالیت‌های عضله سازی هم این ویتاین نقش دارد اما از آنجا که در این عملکرد ما به میزان بسیار کمی ویتامین نیاز داریم.
در حالت عادی و معمولی نیازی به استفاده از مکمل‌ها و کنستانتره‌های این ویتامین نداریم.
اما برای بدنسازان حرفه‌ای و نیز بدنسازان آماتوری که با تمرینات سنگین سعی در حرفه‌ای شدن دارند به علت فعالیت بیشتر و بهتر غدد درون‌ریز و تولید هورمون‌های گوناگون نیاز بیشتری به این ویتامین احساس می‌شود اما استفاده از قرص‌های خوراکی و آمپول‌های تزریقی ویتامین A به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
توصیه ما استفاده روزانه از قرص‌های استاندارد مولتی ویتامین و سبزیجات فیبرین زرد مثل هویج، گوجه فرنگی و سایر غذاها و منابعی است که در بخش منابع طبیعی این ویتامین است.
استفاده از سبزیجات فیبرین زرد رنگ علاوه بر تأمین مقادیر زیادی از ویتامین A باعث بهبود عملکرد سیستم گوارش و هضم بهتر غذا می‌گردد.